grunt to ziemia - blog o tematyce inwestycyjnej

Zakres i zasady dziedziczenia reguluje księga czwarta kodeksu cywilnego (KC). Spadkiem jest ogół praw i obowiązków zmarłego o charakterze cywilnoprawnym, który przechodzi na spadkobierców. Co to oznacza w praktyce? Sprawa wydaje się jasna, gdy chodzi o dom lub samochód, jednak nie każdy wie, że dziedziczeniu nie podlega prawo dożywocia czy też służebności osobiste. Inwestując warto się zastanowić, czy osoby najbliższe będą mogły skorzystać z przyszłych zysków.

    Jaki charakter musi mieć inwestycja, by zaliczała się do masy spadkowej?

Przyszłe pokolenia będą mogły dziedziczyć po zmarłym, jeśli rodzaj inwestycji podlega dziedziczeniu. Oznacza to, że musi ona mieć charakter cywilnoprawny i majątkowy. Cywilnoprawna natura stosunku prawnego wynika z autonomii woli stron –  innymi słowy obie strony muszą posiadać swobodę w kształtowaniu stosunku prawnego. Taki charakter mają prawa i obowiązki wynikające z umów, np. sprzedaży, najmu, dzierżawy, pożyczki. Żadna ze stron nie może być podporządkowana drugiej, co ma miejsce w stosunkach administracyjnych, karnych, czy prawnofinansowych. Oznacza to, że do spadku nie wchodzą np. uprawnienia do świadczeń emerytalnych i rentowych. Wyjątkiem jest dziedziczenie roszczenia o zwrot kwoty nadpłaconego podatku dochodowego (stosunek administracyjny).

Prawa i obowiązki mają majątkowy charakter, jeśli są bezpośrednio związane z ekonomicznym interesem uprawnionego/zobowiązanego. Większość stosunków cywilnoprawnych ma majątkowy charakter. Do tej kategorii nie zaliczają się prawa osobiste (np. roszczenia związane ochroną zdrowia, wizerunku, dobrego imienia) oraz prawa i obowiązki wynikające ze stosunków prawnorodzinnych (poza alimentami).

Przykładowe składniki spadku

• Własność nieruchomości (np. dom, działka) i nieruchomości (np. biżuteria, samochód)
• Ograniczone prawa rzeczowe, takie jak służebności gruntowe, hipoteka i zastaw
• Własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu w spółdzielni mieszkaniowej, a także związane z nim roszczenia windykacyjne i negatoryjne oraz roszczenie o wykup z art. 231 KC
• Posiadanie zależne i samoistne
• Wierzytelności wynikające ze stosunków umownych, bezpodstawnego wzbogacenia, czynów niedozwolonych, w których uprawnionym wierzycielem był spadkodawca (np. o wykonanie umowy, o naprawienie szkody majątkowej z tytułu czynu niedozwolonego)
• Prawa i obowiązki wynikające ze stosunku pracy zmarłego pracownika (chodzi np. o należne w chwili śmierci pracownika wynagrodzenie za pracę, ekwiwalent za niewykorzystany urlop)
• Prawa związane z papierami wartościowymi (np. z wekslu lub czeku)
• Autorskie prawa majątkowe, jak też patent i  prawa ochronne na wzory użytkowe

Czego nie można odziedziczyć?

Zgodnie z art. 922 KC § 2 Nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami. Zatem nawet jeśli dane uprawnienie o charakterze majątkowym ma cywilnoprawną naturę, to nie podlega dziedziczeniu. Do kategorii praw i obowiązków ściśle związanych z osobą zmarłego należą:

• Prawo dożywocia

• • Służebności osobiste (jeśli strony nie zastrzegły, że np. służebność mieszkania przeszła na oznaczone osoby)
  • Renta
  • Umowa o dzieło (gdy chodzi o zobowiązania związane z osobą zmarłego, np. o napisanie książki, namalowanie obrazu)

• Umowa zlecenia (wygasa, jeśli zmarł przyjmujący zlecenie – art. 748 KC)

• Umowa spółki cywilnej, jeśli było tylko 2 wspólników, a nie zastrzeżono, że po śmierci jednego z nich wejdzie na jego miejsce inna osoba

Do spadku nie wchodzą także prawa i obowiązki, które na podstawie odrębnych przepisów przechodzą na inne osoby. Zalicza się do nich:

• Prawo najmu lokalu mieszkalnego

• Prawo do spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu wynikające z ustawy z dnia 15.12.2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (po spełnieniu określonych warunków przechodzi ono na drugiego małżonka)

• • Uprawnienia wynikające z umowy ubezpieczenia osobowego (przechodzą one na osobę wskazaną w umowie jako uposażona)
  • Roszczenie o połowę środków zgromadzonych na rachunku członka otwartego funduszu emerytalnego (przechodzi na wskazane przez zmarłego osoby)

• Uprawnienie do wypłaty udziałów w spółdzielni (jeśli zmarły złożył dyspozycję w tym zakresie w deklaracji albo pisemnie)

• • Uprawnienia do wypłaty z rachunku bankowego wskazanej osobie kwoty nie przekraczającej 20-krotności przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku, ogłaszane przez Prezesa GUS za ostatni m-c przed śmiercią posiadacza rachunku – jest to tzw. dyspozycja na wypadek śmierci małżonkowi, wstępnym, zstępnym lub rodzeństwu

• Prawo zwrotu poniesionych kosztów pogrzebu z rachunku bankowego zmarłego (na podstawie przedstawionych rachunków należą się osobie, która je poniosła)

Inwestycje w spadku – co najwygodniej odziedziczyć

Katalog tytułów praw podlegających dziedziczeniu jest co prawda szeroki, jednak istnieją pewne aspekty praktyczne, które przemawiają za inwestowaniem w nieruchomości jako najkorzystniejszym sposobem zabezpieczenia interesów majątkowych spadkobierców. Z reguły transakcje dotyczące nieruchomości są wpisywane do księgi wieczystej, zatem własność jest potwierdzona notarialnie. W przypadku inwestowania w ruchomości (jak złoto, papiery wartościowe czy dzieła sztuki) nie ma już tej gwarancji.

Pozostaje jeszcze kwestia korzystania z odziedziczonego majątku. Jak wiadomo spadek nabywa się z chwilą tzw. otwarcia spadku, czyli z dniem śmierci spadkodawcy. Uprawnienie do rozporządzania nim uzyskuje się jednak dopiero po stwierdzeniu praw do spadku (notarialnie lub sądowo). W przypadku nieruchomości rodzinie przysługuje prawo do korzystania z niej (ale nie do sprzedaży) jeszcze przed stwierdzeniem nabycia spadku. Dla porównania pieniądze zgormadzone przez zmarłego inwestora na koncie można podjąć z banku dopiero po okazaniu przez spadkobierców dokumentu potwierdzającego dziedziczenie.